نیروگاه هسته ای بوشهر یکی از نیروگاه‌های ایران و اولین نیروگاه هسته‌ای ایران از نوع رآکتور آب فشرده مدل وی وی ای آر (VVER) با ظرفیت تولید ۱۰۰۰ مگاوات است. شرکت روسی اتم ستروی اکسپورت پیمانکار اصلی این نیروگاه است. مراحل ساخت این نیروگاه در فضای سیاسی منحصربفردی انجام شده‌است. ساخت این نیروگاه در سال ۱۳۵۴ با دستور مستقیم محمدرضا شاه پهلوی توسط شرکت‌های آلمانی آغاز شد و قرار بر این بود که تا پایان ۱۳۶۴ این نیروگاه به بهره‌برداری برسد. پس از انقلاب سال ۱۳۵۷ ساخت آن به طور کامل متوقف شد. بالاخره در سال ۱۳۷۴ قراردادی میان ایران و روسیه برای تکمیل آن به امضاء رسید. تکمیل نیروگاه تا شهریور ۱۳۹۰ طول کشید. در این سال نیروگاه بوشهر تولید برق را آغاز کرده و با توان ۷۰۰ مگاوات فعالیت می‌کند.
نیروگاه بوشهر نخستین و تنها نیروگاه هسته‌ای غیرنظامی تولید انرژی در خاورمیانه است. پیش از این سه نیروگاه تحقیقاتی در ایران، دو تا در عراق، دو تا در اسرائیل و یکی در سوریه ساخته شده بود اما نیروگاه تولید انرژی در منطقه وجود ندارد. بر اساس قرارداد سازمان انرژی اتمی ایران و روسیه؛ تأمین سوخت آن با روسیه است و پسماند اتمی آن نیز به روسیه بازمی‌گردد و مسئولیت اداره آن بر عهده پرسنل متخصص ایرانی است که به زبان روسی تسلط کامل دارند البته مشاورین آنها روس هستند.
قرارداد اولیه
در زمان محمدرضا شاه پهلوی سال ۱۳۵۵ و ۲ سال بعد از تأسیس سازمان انرژی اتمی ایران این سازمان با بخش تکنولوژی و تحقیقات سازمان انرژی اتمی آلمان غربی موافقتنامه‌ای برای همکاری‌های بلند مدت امضاء کرد و در پی آن شرکت کرافت ورک یونیون، یکی از شرکت‌های وابسته به زیمنس آلمان ساخت ۲ واحد نیروگاه اتمی هر یک به توان اسمی ۱۲۹۳ مگاوات و توان خالص ۱۱۹۶ مگاوات را در بوشهر برعهده گرفت. اما در سال ۱۳۵۷ در شرایطی که حدود ۷۵ درصد از واحد اول و ۶۰ درصد واحد دوم نیروگاه ساخته شده بود با پیروزی انقلاب اسلامی ایران طرف آلمانی کار بر روی پروژه را متوقف کرد. آلمانی‌ها این دلایل را برای توقف پروژه برمی‌شمردند:
عدم ثبات سیاسیِ منطقه
نگرانی از استفاده نظامی از نیروگاه توسط حکومت نوِ مخالف غرب
پرداخت‌های مالی از طرف ایرانی‌ها عقب افتاده بودند.
دولت ایران از شرکت آلمانی در دادگاه داوری بین‌المللی شکایت کرد. براساس رای ۱۳ مارس ۱۹۸۲ دادگاه بین‌المللی، مقرر شد، کلیه قطعات و دستگاه‌های ساخته شده دو نیروگاه بوشهر تا آن زمان، به اضافه نیمی از سوخت هسته‌ای به مالکیت ایران درآید و پیمانکار موظف شد که این قطعات را به صورت تحویل در بندر بوشهر، به ایران تحویل دهد.
احداث مجدد
در سال۱۳۵۷ با پیروزی انقلاب، عملیات ساخت این نیروگاه‌ها از جانب کشورهای غربی متوقف شد و جمهوری اسلامی ایران در اوایل انقلاب با ساخت نیروگاه و پروژه هسته‌ای مخالف بود و در طول جنگ ایران و عراق تأسیسات موجود چندین بار مورد حمله هوایی عراق قرار گرفت، که در اثر آن آسیب‌هایی به تجهیزات و ساختمان‌های موجود وارد شد.
در دهه ۶۰ بار دیگر کار در نیروگاه بوشهر از سر گرفته شد، اما همزمان با حضور کارشناسان آلمانی در نیروگاه، حمله موشکی عراق به بخشی از ساختمان نیروگاه بوشهر، آلمان را از ادامه پروژه منصرف کرد.
در اوایل سال ۱۳۶۸ با سفر آیت الله علی اکبر هاشمی رفسنجانی رئیس جمهور وقت به روسیه، موافقتنامه همکاری هسته‌ای میان دو کشور تدوین شد و متعاقب آن در ۲۴ اوت سال ۱۹۹۲ (۲ شهریور ۱۳۷۱) موافقتنامه کاملی از همکاری‌های هسته‌ای ایران و روسیه امضاء شد. در نوامبر ۱۹۹۴ قرارداد تکمیل واحد اول نیروگاه بوشهر ایران و روسیه به امضاء رسید. به موجب این قرارداد مقرر شد ساخت نیروگاه تا پایان ۲۰۰۰ به پایان برسد. این قرارداد در ژانویه ۱۹۹۶ میان سازمان انرژی اتمی ایران و شرکت اتم استوری اکسپورت روسیه اعتبار اجرایی پیدا کرد. طرف روس متعهد شد تا سال ۲۰۰۰ ساخت نیروگاه را به پایان برساند. همچنین ایران متعهد شده‌است، پسماند سوخت نیروگاه هسته‌ای بوشهر را به روسیه بازگرداند. مبلغ کل قرارداد در این پروژه در ابتدا یک میلیارد و دویست میلیون دلار بود که با گذشت زمان و تجدید نظرها مبلغ این قرارداد ده درصد افزایش داشته است. سوخت نیروگاه بوشهر نیز ۵۲ میلیون دلار به انضمام کل هزینه‌های حمل تا محل ساختگاه پیش بینی شده بود.
راه‌اندازی
سرگئی کرینکو رئیس شرکت روسی در فروردین ۱۳۸۸ اعلام کرد یک سال پس از راه‌اندازی پروژه، نیروگاه توسط ایرانی‌ها اداره خواهد شد. نیروگاه بوشهر در عمل ۱۲ شهریور ۱۳۹۰ به شبکه برق سراسری متصل شد.
مشخصات نیروگاه
ژنراتور:
ژنراتور نیروگاه هسته‌ای بوشهر از نوع سنکرون سه فاز می‌باشد. سیستم خنک‌کنندگی در استاتور آب و در روتور و هسته استاتور آن نیز هیدروژن است. قدرت خروجی آن ۱۰۰۰ مگاوات و دارای دو قطب است. ولتاژ خروجی استاتور آن نیز ۲۷ کیلوولت می‌باشد.
پست:
نیروگاه هسته‌ای بوشهر دارای دو پست ۲۳۰ کیلوولت و ۴۰۰ کیلوولت می‌باشد. پست ۴۰۰ کیلوولت از طریق دو خط به پست چغادک و شبکه سراسری متصل می‌شود و اتصال پست ۲۳۰ کیلوولت به شبکه سراسری توسط دو خط و از طریق پست بوشهر صورت می‌پذیرد.
نقش نیروگاه در صرفه جویی
علی اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی از بستن قرارداد با روسیه برای ساخت ۲ نیروگاه دیگر در بوشهر خبر داد و گفت: پس از ساخت این نیروگاه‌ها در مجموع می‌توانیم سالیانه ۲۲ میلیون بشکه نفت صرفه جویی داشته باشیم.
